Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang ngày càng nghiêm trọng, việc giảm thiểu phát thải từ mọi nguồn đã trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Tuy nhiên, một khâu quan trọng trong chuỗi cung ứng thực phẩm đang bị bỏ qua trong các chiến lược về khí hậu của các quốc gia và doanh nghiệp, đó là hệ thống kho lạnh.

Một báo cáo gần đây của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) và Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) vào năm 2024 cho thấy sự thiếu hụt hệ thống làm lạnh hiệu quả dẫn đến khoảng 526 triệu tấn thực phẩm bị thất thoát hàng năm. Điều này chiếm 12% tổng sản lượng thực phẩm toàn cầu. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến an ninh lương thực mà còn có tác động tiêu cực đến thu nhập của khoảng 470 triệu nông dân quy mô nhỏ, làm giảm 15% thu nhập của họ.

Hệ thống kho lạnh là một trong những thành phần quan trọng của chuỗi cung ứng thực phẩm, nhưng nó cũng tiêu thụ một lượng năng lượng đáng kể. Kho lạnh chiếm khoảng 60-70% năng lượng điện của các cơ sở lưu trữ lạnh. Trên quy mô toàn cầu, kho lạnh tiêu thụ khoảng 5% tổng nhu cầu năng lượng thế giới và đóng góp 2,5% tổng lượng phát thải khí nhà kính. Phát thải từ kho lạnh diễn ra qua hai kênh chính: phát thải gián tiếp từ việc tiêu thụ điện năng và phát thải trực tiếp từ rò rỉ các chất làm lạnh HFC.

Ở Việt Nam, ngành logistics kho lạnh dự kiến sẽ đạt 295 triệu USD vào năm 2025 với tốc độ tăng trưởng hàng năm là 12%. Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn còn nhiều hạn chế về tính bền vững. Để chuyển đổi hệ thống kho lạnh theo hướng bền vững, cần có một cách tiếp cận tích hợp từ công nghệ, chính sách đến tài chính.

Về mặt công nghệ, các giải pháp làm lạnh với tiềm năng làm nóng toàn cầu thấp (low-GWP) đang trở thành xu thế chủ đạo. Các doanh nghiệp đang chuyển hướng sang sử dụng các công nghệ làm lạnh mới, thân thiện hơn với môi trường. Về chính sách, các quốc gia cần ban hành tiêu chuẩn ‘kho lạnh xanh’, tích hợp cả hiệu suất năng lượng và loại chất làm lạnh sử dụng. Điều này sẽ giúp kiểm soát và giảm thiểu tác động môi trường của hệ thống kho lạnh.

Về tài chính, nhiều cơ chế đang được phát triển để hỗ trợ chuyển đổi kho lạnh xanh. Các khoản vay xanh, trái phiếu liên kết ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị), và mô hình Cooling-as-a-Service (CaaS) đang được áp dụng. Các cơ chế này giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho các doanh nghiệp khi đầu tư vào các giải pháp bền vững.

Việt Nam có thể học hỏi từ châu Âu trong việc thiết lập tiêu chuẩn ‘kho lạnh xanh’. Sự phối hợp liên ngành là cần thiết để các cơ chế tài chính phát huy hiệu quả. Bằng cách áp dụng các giải pháp công nghệ, chính sách và tài chính phù hợp, Việt Nam có thể chuyển đổi hệ thống kho lạnh theo hướng bền vững, giảm thiểu tác động môi trường và đảm bảo an ninh lương thực.

FAO và UNEP đã đưa ra nhiều khuyến nghị cho các quốc gia trong việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính từ hệ thống kho lạnh. Các quốc gia cần tích cực triển khai các giải pháp để giảm thiểu thất thoát thực phẩm và giảm phát thải khí nhà kính.

Một nghiên cứu gần đây được đăng trên tạp chí Nature Food đã đưa ra bằng chứng cho thấy rằng việc xử lý rác thải thực phẩm một cách hiệu quả có thể giúp giảm thiểu đáng kể lượng khí nhà kính được phát thải vào môi trường. Hiện tại, gần một phần ba lượng thực phẩm được sản xuất trên toàn cầu không được tiêu thụ mà bị lãng phí, dẫn đến tổn thất lớn về đất đai, nước và năng lượng.

Rác thải thực phẩm đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng trên quy mô toàn cầu, không chỉ gây ra tổn thất tài nguyên mà còn là nguồn phát thải khí metan, một loại khí nhà kính có khả năng làm ấm Trái đất mạnh gấp 80 lần so với CO₂ trong vòng 20 năm. Khi bị chôn lấp trong điều kiện yếm khí, rác thải thực phẩm phát thải khí metan, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường.

Nhóm nghiên cứu bao gồm 60 nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu dựa trên dữ liệu từ 91 nghiên cứu thực địa tại 29 quốc gia. Ba phương pháp được đánh giá trong nghiên cứu này bao gồm: ủ phân hữu cơ, tiêu hủy kỵ khí để tạo ra biogas nhằm sản xuất năng lượng tái tạo và tái chế rác thải thực phẩm làm thức ăn chăn nuôi.

Theo Giáo sư Zhengxia Dou, một trong những tác giả chính của nghiên cứu, các nước có hệ thống sản xuất và tiêu dùng lương thực thực phẩm lớn như Trung Quốc, Mỹ và Liên minh châu Âu là những điểm nóng phát thải methane từ chôn lấp rác thực phẩm. Nếu các quốc gia này chấm dứt hình thức xử lý này, lượng phát thải có thể giảm tương đương với khí methane mà gần 9 triệu con bò sữa thải ra.

Phương pháp tái chế rác thải thực phẩm làm thức ăn chăn nuôi không chỉ giúp giảm phát thải mà còn tiết kiệm tài nguyên. Ví dụ, nếu Trung Quốc tái chế rác thực phẩm làm thức ăn chăn nuôi, có thể giảm được hơn 5% diện tích đất trồng đậu tương và ngô, những loại cây chủ lực dùng làm thức ăn chăn nuôi. Diện tích này có thể được chuyển sang sản xuất lương thực cho con người hoặc phục vụ mục đích bảo tồn.

Tái chế rác thực phẩm được xem là một giải pháp khả thi, chi phí thấp và đã được kiểm chứng ngoài thực tế. Quan trọng hơn, nó mang lại nhiều lợi ích cùng lúc, vừa giảm phát thải, vừa tiết kiệm tài nguyên. Tuy nhiên, giải pháp này không chỉ phụ thuộc vào chính sách mà còn cần sự thay đổi từ mỗi người tiêu dùng. Giảm lãng phí thực phẩm cần bắt đầu ngay từ trong bếp của mỗi gia đình.

Như vậy, việc xử lý rác thải thực phẩm một cách hiệu quả không chỉ giúp giảm thiểu lượng khí nhà kính phát thải ra môi trường mà còn góp phần tiết kiệm tài nguyên và giảm thiểu lãng phí. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia, tổ chức và mỗi cá nhân trong việc thực hiện các giải pháp tái chế rác thải thực phẩm.