Lật lại chính sách hình sự, Luật số 86/2025/QH15 – Bước tiến quan trọng

Luật số 86/2025/QH15, dự kiến có hiệu lực từ ngày 01/07/2025, đã đưa ra hàng loạt thay đổi quan trọng đối với Bộ luật Hình sự hiện hành. Nhằm thể hiện một chính sách hình sự nhân đạo và hướng tới mục tiêu phòng ngừa, phục hồi và khuyến khích tự sửa chữa sai lầm, những thay đổi này được kỳ vọng sẽ tạo ra một bước tiến quan trọng trong hoàn thiện hệ thống luật pháp.

Một trong những điểm nổi bật của Luật số 86/2025/QH15 là việc loại bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh. Quyết định này được đánh giá là phù hợp với xu thế chung của thế giới trong việc giảm thiểu việc áp dụng án tử hình. Bên cạnh đó, việc này cũng thể hiện rõ ràng chính sách hình sự nhân đạo của Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, nhằm đảm bảo tính răn đe và phòng ngừa hiệu quả, cũng như khắc phục hậu quả một cách triệt để, đòi hỏi phải nâng cao chất lượng trong các hoạt động thực thi và giám sát.

Luật số 86/2025/QH15 cũng đã quy định các điều kiện chặt chẽ hơn để người bị kết án tù chung thân về tội ‘Tham ô tài sản’ và ‘Nhận hối lộ’ có thể được xem xét giảm án. Cụ thể, chỉ khi người phạm tội đã tự nguyện nộp lại ít nhất ba phần tư số tài sản tham ô hoặc nhận hối lộ và tích cực hợp tác, lập công thì mới được xem xét giảm án. Đây là một thay đổi quan trọng nhằm giải quyết những hạn chế kéo dài trong việc thu hồi tài sản tham nhũng, qua đó tăng cường hiệu quả trong đấu tranh chống tham nhũng.

Ngoài ra, Luật số 86/2025/QH15 mở rộng đối tượng không thi hành án tử hình đối với người bị kết án tử hình mà mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối. Biện pháp này thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Nhà nước trong chính sách hình sự, khẳng định sự bảo vệ quyền sống và nhân phẩm của người bị kết án trong những trường hợp đặc biệt.

Đáng chú ý, Luật số 86/2025/QH15 bổ sung tội danh ‘Sử dụng trái phép chất ma túy’ tại Điều 256a Bộ luật Hình sự. Hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép chất ma túy nhằm tăng cường trách nhiệm cá nhân trong quá trình cai nghiện, giảm thiểu tình trạng tái nghiện và kéo dài thời gian điều trị không hiệu quả.

Liên quan đến các tội danh kinh tế, môi trường và an toàn thực phẩm, Luật số 86/2025/QH15 điều chỉnh để tăng mức phạt tiền, trong nhiều trường hợp, mức phạt tiền tăng lên gấp đôi. Điều này phù hợp với thực tiễn xử lý tội phạm phi bạo lực và khuyến khích việc áp dụng hình phạt tiền thay thế tù có thời hạn với người phạm tội lần đầu, có nhân thân tốt và có điều kiện khắc phục hậu quả.

Kết luận, Luật số 86/2025/QH15 là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách hình sự theo hướng dân chủ, nhân đạo, khoa học và phù hợp với thực tiễn. Những quy định mới thể hiện sự thay đổi trong tư duy lập pháp hình sự từ trừng trị sang phòng ngừa, phục hồi và khuyến khích tự sửa chữa sai lầm. Để các quy định này có hiệu lực và đi vào cuộc sống, rất cần sự phối hợp đồng bộ trong việc ban hành văn bản hướng dẫn, cũng như tăng cường đào tạo cho người tiến hành tố tụng và giám sát thực hiện một cách chặt chẽ.

Công an TP.HCM đã phát hiện và xử lý 9 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc và thực phẩm chức năng giả trong thời gian qua. Mới đây, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đã tiến hành khảo sát về việc thực hiện chính sách pháp luật về phòng chống thuốc giả, thực phẩm giả tại TP.HCM.

TP.HCM là thành phố lớn với hơn 13,7 triệu người dân, có 164 bệnh viện công lập và hàng chục ngàn cơ sở sản xuất, kinh doanh dược phẩm và thực phẩm. Thành phố cũng là đầu mối phân phối thuốc lớn cho cả nước. Do đó, việc sản xuất và kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trên địa bàn thành phố diễn ra phức tạp và có nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi.

Theo báo cáo của Sở Y tế TP.HCM, trong thời gian vừa qua, Công an TP.HCM đã kịp thời phát hiện và xử lý 9 vụ vi phạm liên quan đến thuốc và thực phẩm giả. Đáng chú ý, đã triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán thuốc chữa bệnh giả, thu giữ 1.164 thùng thuốc thành phẩm và nguyên liệu dùng để điều trị các bệnh về xương khớp, trĩ, phong ngứa… Ngoài ra, còn thu giữ gần 1.600kg bột nguyên liệu không rõ nguồn gốc, xuất xứ để sản xuất thuốc chữa bệnh giả, hàng trăm ký nguyên liệu bao bì, nhãn hiệu, vỏ hộp thuốc các loại cùng dây chuyền, máy móc sản xuất thuốc…

Thuốc giả được đem đi tiêu thụ chủ yếu tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ thông qua các xe vận chuyển hàng hóa tuyến miền Tây – TP.HCM. Tháng 1-2024, Công an TP.HCM đã phối hợp với Công an tỉnh Bình Dương (cũ) bắt quả tang 1 cơ sở thực hiện hành vi sản xuất sữa giả tại TP Dĩ An (cũ). Tổng trị giá khoảng 14 tỉ đồng. Kẻ làm hàng giả đã tổ chức sản xuất và buôn bán sữa giả các nhãn hiệu của Công ty Abbott, gồm: Ensure, Ensure Gold, Glucerna…

Từ tháng 1-2024 đến tháng 6-2025, Sở Y tế và phòng y tế quận, huyện, TP Thủ Đức (cũ) đã kiểm tra 7.739 cơ sở kinh doanh dược, xử lý 92 cơ sở vi phạm. Trong đó, phát hiện và xử lý vi phạm về buôn lậu, hàng giả, gian lận thương mại lĩnh vực dược là 36 cơ sở.

Ông Nguyễn Hoài Nam, phó giám đốc Sở Y tế TP.HCM, nhận định việc sản xuất, buôn bán thuốc giả, thực phẩm giả là một hoạt động phi pháp nhưng mang lại lợi nhuận cao. Tình hình sản xuất và kinh doanh hàng giả hiện nay diễn ra hết sức phức tạp với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi. Quá trình sản xuất thuốc giả bố trí cùng lúc tại nhiều địa điểm, sử dụng mạng xã hội hoặc ứng dụng giao hàng tận nhà để mua hoặc bán nhằm che giấu địa điểm.

Sở Y tế TP.HCM kiến nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, sửa đổi Luật Hình sự theo hướng mở rộng phạm vi áp dụng và tăng khung hình phạt; bổ sung mức xử phạt nặng đối với hành vi tiếp tay, bao che cho hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng gian, hàng giả, hàng kém chất lượng gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhân dân. Bộ Y tế sớm hoàn thiện quy hoạch hệ thống kiểm nghiệm để tăng cường công tác kiểm tra chất lượng thuốc, thực phẩm. Bộ Tài chính hướng dẫn các địa phương xây dựng kho lưu giữ, bảo quản tang vật, vật chứng cho các lực lượng chức năng để phục vụ công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại.