Vũ trụ – Thammysacdep.com

Kính viễn vọng James Webb hé mở bí mật về hố đen vũ trụ

Linh — Mon, 06 Oct 2025 17:25:12 +0000

Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST) đã đạt được một phát hiện quan trọng khi ghi nhận những hố đen đầu tiên đang ‘ngốn’ các ngôi sao trong các thiên hà bị bụi vũ trụ che khuất. Thông tin này được công bố trong một nghiên cứu trên tạp chí Astrophysical Journal Letters vào ngày 1/8.

Sử dụng khả năng quan sát hồng ngoại vượt trội của mình, JWST đã có thể nhìn xuyên qua lớp bụi dày đặc để phát hiện ra các sự kiện hiếm gọi là TDE (tidal disruption event), xảy ra khi một ngôi sao bị kéo vào quá gần một hố đen và bị kéo giãn thành đĩa khí nóng trước khi bị nuốt chửng.

Thông thường, TDE được phát hiện thông qua bức xạ tia X, cực tím hoặc ánh sáng khả kiến phát ra từ khí sao bị nung nóng. Tuy nhiên, trong môi trường đầy bụi, các tín hiệu này gần như bị chặn hoàn toàn. Nhưng JWST đã tận dụng được khả năng phát ra ánh sáng hồng ngoại của bụi vũ trụ sau khi hấp thụ năng lượng, cho phép kính viễn vọng này phát hiện ra các tín hiệu đặc trưng.

Tiến sĩ Megan Masterson, nhà vật lý thiên văn tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), cho biết JWST gần như là cách duy nhất để nghiên cứu các hố đen đang ăn sao nhưng bị bụi che kín.

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng JWST để tập trung vào 4 trường hợp tiềm năng và phát hiện ra các nguyên tử bị ion hóa mạnh – một dấu hiệu rõ ràng cho thấy có bức xạ năng lượng cao từ hố đen đang hoạt động. Đồng thời, dấu vết của bụi silicat cũng cho thấy các sự kiện này nhiều khả năng liên quan đến các hố đen ‘ngủ yên’ vừa tỉnh dậy để ‘ăn nhẹ’ một ngôi sao.

Mô phỏng máy tính sau đó đã xác nhận các quan sát của JWST hoàn toàn phù hợp với kịch bản TDE.

Phát hiện này không chỉ giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cách các hố đen hoạt động trong môi trường nhiều bụi – vốn chiếm phần lớn vũ trụ, mà còn mở ra một phương pháp mới để ‘nhìn thấy’ những hố đen từ trước đến nay gần như vô hình.

Phát hiện hành tinh quái vật trẻ xung quanh ngôi sao gần 1 triệu tuổi

Linh — Mon, 06 Oct 2025 10:25:40 +0000

Một tín hiệu bất thường trong đĩa khí bụi của một ngôi sao trẻ vừa được phát hiện, mở ra khả năng hình thành một ‘hành tinh quái vật’. Phát hiện này được thực hiện nhờ sự kết hợp giữa hai đài quan sát Gaia và ALMA, từ đó hé lộ những thông tin thú vị về quá trình hình thành hành tinh.

Các nhà khoa học đã sử dụng sự kết hợp giữa đài quan sát Gaia trên quỹ đạo Trái Đất và ALMA tại Chile để phát hiện một khe hở trong đĩa tiền hành tinh của ngôi sao trẻ MP Mus, hay còn gọi là PDS66. Ngôi sao này chỉ khoảng 13 triệu năm tuổi và cách Trái Đất khoảng 280 năm ánh sáng. Ở độ tuổi còn non trẻ như vậy, ngôi sao này vẫn được bao quanh bởi một đĩa khí bụi lớn, hay còn gọi là đĩa tiền hành tinh.

Trưởng nhóm nghiên cứu Álvaro Ribas từ Viện Thiên văn học Cambridge cho biết, sự hiện diện của một đĩa tiền hành tinh ở độ tuổi như vậy cho thấy có bằng chứng về sự hình thành hành tinh. Sự kết hợp giữa Gaia và ALMA đã giúp phát hiện một khe hở trong đĩa tiền hành tinh của MP Mus, một vòng trống rỗng rất tinh tế cho thấy khí bụi tại đó đã tụ lại thành một hành tinh.

Các quan sát cho thấy hành tinh này có thể có khối lượng gấp 10 lần Sao Mộc, hoặc ít nhất là gấp 3 lần. Sao Mộc là hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời, với khối lượng tương đương 318 lần Trái Đất. Do đó, hành tinh tiềm năng trong hệ MP Mus được gọi là ‘hành tinh quái vật’.

Sự tồn tại của hành tinh này được khẳng định qua việc nó khiến sao mẹ rung lắc, và điều này cũng giúp các nhà thiên văn ước tính được khối lượng của nó. Kết quả nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học Nature Astronomy.

Qua phát hiện này, các nhà khoa học có thể nghiên cứu thêm về mối liên hệ giữa các thành phần của hệ Mặt Trời và các hệ hành tinh khác ngoài vũ trụ. Thông tin chi tiết về phát hiện có thể được tìm hiểu thêm tại ALMA.

Lỗ đen vũ trụ ‘ăn’ sao, phát ra tia sáng chói lòa

Linh — Tue, 30 Sep 2025 22:34:22 +0000

Một sự kiện vũ trụ hiếm hoi và intriguing đã được phát hiện bởi các đài quan sát tia X trên Trái Đất, hé lộ về sự tồn tại của một loại ‘quái vật vũ trụ’ bí ẩn. Các nhà khoa học đã phát hiện ra một nguồn tia X mạnh, được gọi là HLX-1, nằm trong một thiên hà cách chúng ta khoảng 450 triệu năm ánh sáng. Sự kiện này là kết quả của một vụ lỗ đen xé sao, hay còn gọi là ‘gián đoạn thủy triều’ (TDE), khi một lỗ đen khối lượng trung bình thức giấc và bắt đầu ‘ăn thịt’ một ngôi sao.

Bắt được tín hiệu lạ từ “mắt xích còn thiếu của vũ trụ” – Ảnh 2.

Lỗ đen này được cho là có khối lượng trung gian, nằm giữa lỗ đen siêu khối và lỗ đen khối lượng sao, với khối lượng nặng gấp 100-100.000 lần Mặt Trời. Sự tồn tại của loại lỗ đen này đã được lý thuyết hóa, nhưng chưa bao giờ được quan sát trực tiếp. Việc phát hiện ra lỗ đen này đã giúp các nhà khoa học có cơ hội nghiên cứu về sự hình thành của lỗ đen siêu khối và giúp giải đáp các bí ẩn về vũ trụ.

Sự kiện HLX-1 đã được quan sát vào năm 2009, sau đó nó sáng hơn gấp 100 lần vào năm 2012 và mờ đi vào năm 2023. Các nhà khoa học tin rằng lỗ đen này có thể đã gắn bó với một ngôi sao khổng lồ và ăn dần ngôi sao, dẫn đến các vụ bùng nổ lặp đi lặp lại. Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature, các nhà khoa học đã sử dụng kính thiên văn không gian Chandra và XMM-Newton để quan sát sự kiện này.

‘Bây giờ chúng ta cần chờ xem liệu nó có bùng phát nhiều lần không, hay có một điểm khởi đầu, một đỉnh điểm, và bây giờ nó sẽ giảm dần cho đến khi biến mất’ – nhà thiên văn học Roberto Soria thuộc Viện Vật lý thiên văn quốc gia Ý, đồng tác giả, cho biết. Sự phát hiện này mang lại hy vọng mới cho việc nghiên cứu về sự hình thành của lỗ đen siêu khối và giúp giải đáp các bí ẩn về vũ trụ.

Các nhà khoa học hy vọng rằng sự kiện này sẽ giúp họ hiểu rõ hơn về sự hình thành của lỗ đen và vai trò của chúng trong vũ trụ. Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) và các tổ chức vũ trụ khác trên thế giới đang tiếp tục nghiên cứu về sự kiện này và hy vọng sẽ có thể khám phá thêm nhiều bí ẩn về vũ trụ.

Phát hiện đám mây khí khổng lồ chứa cồn ethanol trong vũ trụ

Linh — Wed, 17 Sep 2025 15:40:17 +0000

Trong một khám phá đáng chú ý vào năm 1995, các nhà khoa học đã vô tình phát hiện ra một hiện tượng vũ trụ có thể làm thay đổi hoàn toàn quan niệm của chúng ta về sự rộng lớn và phức tạp của vũ trụ: một đám mây ethanol khổng lồ có tên gọi G34.3. Đây là một bước ngoặt quan trọng trong lĩnh vực thiên văn học, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự hình thành của các ngôi sao và thành phần hóa học đa dạng của vũ trụ.

Các nhà thiên văn học sử dụng kính viễn vọng, như Kính viễn vọng không gian James Webb, để phân tích ánh sáng hồng ngoại phát ra từ những đám mây này và xác định sự hiện diện của các phân tử cụ thể, bao gồm cả rượu.

Đám mây G34.3 là một đám mây khí liên sao, hay còn được biết đến với cái tên là tinh vân, nằm cách Trái Đất khoảng 10.000 năm ánh sáng. Đám mây này có đường kính gấp 1.000 lần đường kính Hệ Mặt Trời, khiến nó trở thành một trong những cấu trúc vũ trụ khổng lồ. Điều đặc biệt và thu hút sự chú ý của các nhà khoa học là sự hiện diện của cồn etylic, một loại cồn tương tự như cồn được sử dụng trong đồ uống, bên trong đám mây này.

Sự hiện diện của rượu và các phân tử hữu cơ phức tạp khác trong không gian rất quan trọng vì những phân tử này được coi là thành phần cấu tạo nên sự sống và có thể giúp các nhà khoa học hiểu được thành phần hóa học của không gian giữa các vì sao và nguồn gốc tiềm ẩn của sự sống.

Khối lượng cồn trong G34.3 thật令人 kinh ngạc, với ước tính có thể cung cấp 400 nghìn tỷ pint bia. Mặc dù tưởng tượng về một ‘bữa tiệc bia thượng hạng’ trong không gian có vẻ thú vị, nhưng các nhà khoa học đã đưa ra một tin xấu: đám mây này không thích hợp cho con người tiêu thụ. Tiến sĩ Lisa Harvey-Smith, người đứng đầu nhóm nghiên cứu, giải thích rằng ngoài cồn etylic, đám mây này còn chứa các hóa chất độc hại khác như carbon dioxide, amoniac và hydro xyanua. Thay vì là một thiên đường cho những người yêu thích bia, G34.3 đóng vai trò như một ‘phòng thí nghiệm’ hóa học khổng lồ, chứa đầy những hợp chất phức tạp và độc hại.

Việc phát hiện ra đám mây ‘rượu’ không chỉ giới hạn trong sự tò mò ban đầu. Các nhà thiên văn học hy vọng sẽ tìm hiểu thêm về sự hình thành của các ngôi sao trong thiên hà của chúng ta thông qua những thông tin mới được khám phá về nó. Để quan sát đám mây này và thu được những hình ảnh với độ nhạy cao hơn, các nhà khoa học đã sử dụng kính viễn vọng vô tuyến MERLIN của Vương quốc Anh. Kết quả của việc này đã giúp họ phát hiện ra maser methanol hay đám mây ‘rượu’, mở ra những cơ hội mới để nghiên cứu.

Tiến sĩ Harvey-Smith cho biết: ‘Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải về sự ra đời của các ngôi sao khổng lồ bởi vì các trung tâm hình thành bị bụi che phủ. Bức xạ duy nhất có thể thoát ra là ở bước sóng vô tuyến, và mạng lưới MERLIN được nâng cấp hiện đang mang đến cho chúng ta cơ hội đầu tiên để nhìn sâu vào các vùng hình thành sao này và xem điều gì thực sự đang diễn ra’. Phát hiện về G34.3 không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về thành phần hóa học của vũ trụ mà còn cung cấp một công cụ mạnh mẽ để nghiên cứu quá trình hình thành sao, một trong những bí ẩn lớn nhất của vũ trụ.

Câu chuyện về đám mây ‘rượu’ khổng lồ này là một lời nhắc nhở rằng vũ trụ thực sự là một nơi hoang dã, kỳ lạ và phức tạp hơn rất nhiều so với những gì chúng ta từng tưởng tượng. Mỗi khám phá mới lại mở ra một cánh cửa khác cho những điều chưa biết, khuyến khích chúng ta tiếp tục khám phá và tìm hiểu về vũ trụ rộng lớn.

Phát hiện kỳ lân vũ trụ với tín hiệu vô tuyến lặp lại

Linh — Sun, 03 Aug 2025 17:25:59 +0000

Các nhà khoa học sử dụng hệ thống kính viễn vọng vô tuyến mạnh mẽ CHIME tại Canada đã phát hiện một vật thể vũ trụ hiếm và độc đáo, được đặt tên là ‘kỳ lân vũ trụ’. Vật thể này, còn gọi là CHIME J1634+44 hoặc ILT J163430+445010, thuộc lớp thiên thể ‘Biến động vô tuyến chu kỳ dài’ (LPT), phát ra các đợt sóng vô tuyến lặp lại theo thang thời gian từ vài phút đến vài giờ.

Đài thiên văn Mỹ phát hiện “kỳ lân vũ trụ” cực hiếm – Ảnh 2.

Điều khiến CHIME J1634+44 trở nên kỳ lạ là chu kỳ phát xạ sóng vô tuyến của nó có hai chu kỳ riêng biệt: một là 841 giây (hơn 14 phút) và một là 4206 giây (khoảng 70 phút), với chu kỳ thứ cấp dài hơn chính xác 5 lần so với chu kỳ chính. Các nhà nghiên cứu đã dành nhiều thời gian để quan sát và phân tích dữ liệu từ hệ thống kính viễn vọng vô tuyến CHIME, nhằm tìm hiểu thêm về tính chất độc đáo của vật thể này.

Đặc biệt, tốc độ quay của vật thể này đang tăng nhanh, trái ngược với quy luật thông thường của các sao xung – dạng quay nhanh của sao neutron. Thông thường, tốc độ quay của các sao xung giảm dần theo thời gian do sự tổn thất năng lượng. Tuy nhiên, ‘kỳ lân vũ trụ’ lại đang quay nhanh hơn, điều này đặt ra nhiều câu hỏi về bản chất và cơ chế hoạt động của nó.

Các chuyên gia đưa ra giả thuyết rằng ‘kỳ lân vũ trụ’ có thể là một hệ thống bao gồm một sao neutron và một thiên thể bí ẩn khác đang quay quanh nhau. Thiên thể đồng hành này có thể là một sao neutron khác, một sao lùn trắng hoặc một sao lùn nâu. Có khả năng sao neutron đang ‘ăn thịt’ dần người bạn đồng hành, điều này đã tiếp cho nó thêm năng lượng để quay nhanh hơn.

Để tìm hiểu thêm về ‘kỳ lân vũ trụ’, các nhà nghiên cứu sẽ tiếp tục sử dụng hệ thống kính viễn vọng vô tuyến CHIME và các kính viễn vọng khác trên thế giới để quan sát và phân tích dữ liệu. Việc nghiên cứu vật thể độc đáo này có thể giúp chúng ta hiểu thêm về các hiện tượng vũ trụ hiếm và độc đáo, cũng như cung cấp thông tin mới về sự tiến hóa và tương tác của các thiên thể trong vũ trụ.

Hiện tại, các nhà khoa học vẫn chưa có đủ thông tin để xác định chính xác bản chất của ‘kỳ lân vũ trụ’. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của các kính viễn vọng hiện đại và sự nỗ lực của các nhà nghiên cứu, chúng ta có thể hy vọng sẽ sớm có thêm thông tin về vật thể độc đáo này và góp phần vào việc mở rộng kiến thức về vũ trụ.

Thông tin về ‘kỳ lân vũ trụ’ đã được công bố trên các tạp chí khoa học và có thể được tìm thấy tại ScienceDaily và Phys.org.

Phát hiện hàng chục thiên hà “ngủ đông” trong vũ trụ sơ khai

Linh — Fri, 25 Jul 2025 20:10:33 +0000

Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra hơn một chục thiên hà “ngủ đông” mà đã ngừng hình thành sao trong vòng một tỷ năm đầu tiên sau Vụ nổ Big Bang. Khám phá này, được thực hiện bằng dữ liệu từ Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), làm sáng tỏ một giai đoạn thú vị trong cuộc sống của các thiên hà đầu tiên và có thể cung cấp thêm manh mối về cách các thiên hà tiến hóa.

This image from NASA’s James Webb Space Telescope’s NIRCam (Near-Infrared Camera) of star-forming region NGC 604 shows how stellar winds from bright, hot young stars carve out cavities in surrounding gas and dust. But why do some galaxies abruptly put star formation on pause?

Có một số lý do khiến các thiên hà ngừng hình thành sao mới. Một trong số đó là sự hiện diện của các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm của chúng. Những quái vật này phát ra bức xạ mạnh, làm nóng và làm giảm khí lạnh, thành phần quan trọng nhất cho sự hình thành sao. Ngoài ra, các thiên hà lân cận lớn hơn có thể làm giảm khí lạnh hoặc làm nóng nó, dẫn đến ngừng hình thành sao. Kết quả là, những thiên hà này có thể vẫn ở trạng thái ngủ đông vô thời hạn hoặc trở nên “bị triệt tiêu”.

Một lý do khác khiến các thiên hà trở nên không hoạt động là phản hồi sao. Đó là khi khí trong thiên hà được làm nóng và đẩy ra ngoài do các quá trình sao như siêu tân tinh, gió sao mạnh, hoặc áp lực liên quan đến ánh sáng sao. Thiên hà sau đó trải qua một giai đoạn “yên tĩnh” tạm thời.

Điều này thường là một giai đoạn tạm thời, kéo dài khoảng 25 triệu năm, Alba Covelo Paz, sinh viên tiến sĩ tại Đại học Geneva và tác giả chính của nghiên cứu mới mô tả phát hiện, cho biết. Trong hàng triệu năm, khí đã bị đẩy ra sẽ rơi trở lại, và khí ấm sẽ làm mát lại. Khi có đủ khí lạnh, thiên hà có thể bắt đầu hình thành sao mới.

Trong khi giai đoạn ngủ đông thường được quan sát thấy ở các thiên hà gần đó, các nhà thiên văn học chỉ tìm thấy bốn thiên hà ngủ đông trong tỷ năm đầu tiên của vũ trụ. Ba trong số đó có khối lượng dưới một tỷ khối lượng mặt trời và một có khối lượng trên 10 tỷ khối lượng mặt trời. Các quan sát hạn chế và thuộc tính phân tán của các thiên hà ngủ đông không đủ để có cái nhìn rõ ràng về sự hình thành sao sớm.

Tuy nhiên, sử dụng dữ liệu quang phổ nhạy của JWST, một nhóm các nhà thiên văn học quốc tế đã phát hiện ra 14 thiên hà ngủ đông có khối lượng trong phạm vi rộng ở vũ trụ đầu tiên, cho thấy các thiên hà ngủ đông không bị giới hạn ở mức khối lượng thấp hoặc rất cao.

Các phát hiện này đã được tải lên cơ sở dữ liệu bản thảo arXiv vào ngày 27 tháng 6 và chưa được đánh giá đồng nghiệp.

Các nhà nghiên cứu không ngờ rằng họ sẽ thấy các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên. Bởi vì những thiên hà này còn trẻ, chúng nên đang hình thành nhiều sao mới, các nhà thiên văn học đã nghĩ. Nhưng trong một bài báo năm 2024, các nhà nghiên cứu đã mô tả phát hiện đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên.

Sự khám phá đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên là một cú sốc vì thiên hà đó đã được quan sát trước đó với Hubble, nhưng chúng tôi không thể biết nó ngủ đông cho đến khi JWST, Paz cho biết.

Không giống như Kính viễn vọng không gian Hubble, công cụ NIRSpec của JWST có thể nhìn thấy ánh sáng từ những thiên hà này đã bị dịch chuyển về phía bước sóng hồng ngoại gần, và cũng cung cấp chi tiết quang phổ về nó.

Các nhà thiên văn học đã tò mò muốn biết tại sao các thiên hà đầu tiên ngừng hình thành sao và liệu điều này có phổ biến trong phạm vi rộng của khối lượng sao. Một giả thuyết là các thiên hà có sự bùng nổ hình thành sao và sau đó là giai đoạn yên tĩnh trước khi bắt đầu lại. Paz và nhóm của cô đã tìm kiếm các thiên hà đang ở giữa các vụ bùng nổ hình thành sao.

Họ đã sử dụng dữ liệu thiên hà có sẵn công khai trong Lưu trữ DAWN JWST.

Họ đã kiểm tra ánh sáng của khoảng 1.600 thiên hà, tìm kiếm dấu hiệu của sao mới không hình thành. Họ cũng tập trung vào các dấu hiệu rõ ràng của sao trung niên hoặc già trong ánh sáng của các thiên hà. Nhóm đã tìm thấy 14 thiên hà, có khối lượng từ khoảng 40 triệu đến 30 tỷ khối lượng mặt trời, đã ngừng hình thành sao.

Chúng tôi hiện đã tìm thấy 14 nguồn hỗ trợ quá trình bùng nổ này, và chúng tôi đã tìm thấy tất cả đều đã ngừng hình thành sao từ 10 đến 25 triệu năm trước khi chúng tôi quan sát chúng, Paz giải thích. Điều đó có nghĩa là 14 thiên hà này đã được tìm thấy để tuân theo hình thành sao theo kiểu ngừng-đi, thay vì liên tục hình thành sao, và chúng đã yên tĩnh trong ít nhất 10 đến 25 triệu năm.

Giai đoạn ngủ đông này cho thấy các thiên hà này có thể sẽ tiếp tục hình thành sao trong tương lai, nhưng vẫn còn sự không chắc chắn, Paz thêm. Chúng tôi không thể xác nhận nó chắc chắn vì chúng tôi không biết làm thế nào lâu họ sẽ vẫn ở trạng thái ngủ đông, và nếu họ tình cờ ở trạng thái ngủ đông thêm 50 triệu năm nữa, điều này sẽ cho thấy nguyên nhân của sự tắt của chúng là khác.

Tình huống này sẽ cho thấy các thiên hà này đã chết. Tuy nhiên, các thuộc tính hiện tại của các thiên hà này hỗ trợ một chu kỳ hình thành sao liên tục.

Bởi vì các thiên hà ngủ đông rất hiếm, vẫn còn nhiều điều bí ẩn về chúng. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học hy vọng các quan sát trong tương lai sẽ giúp làm sáng tỏ các nhà máy sao đang ngủ này. Một chương trình JWST sắp tới có tên là “Sleeping Beauties” sẽ dành riêng cho việc khám phá các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên, Paz cho biết.

Chương trình này sẽ cho phép các nhà thiên văn học ước tính thời gian một thiên hà ở trạng thái yên tĩnh và giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao liên tục.

Vẫn còn nhiều điều chưa biết đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã tiến một bước gần hơn đến việc giải mã quá trình này, Paz cho biết.